Newsletter 49/2016

Komentarze

 

 

 

ZASADA OCHRONY PRAW WSPÓLNIKÓW

MNIEJSZOŚCIOWYCH W SPÓŁCE KAPITAŁOWEJ

 

 

Wprowadzenie

Zasada ochrony praw wspólników mniejszościowych stanowi jedną z podstawowych zasad konstrukcyjnych spółki kapitałowej. Uzasadnienia dla jej przyjęcia należy szukać w naturze spółki kapitałowej jako organizacji typu korporacyjnego opartej o współdziałanie różnych kategorii członków w realizacji wspólnego im celu. Zasada ochrony praw wspólników mniejszościowych wynika nie tylko z innych podstawowych zasad konstrukcyjnych spółki kapitałowej, ale także z nakazu ochrony uzasadnionych interesów wspólników mniejszościowych oraz samej spółki, stanowiąc tym samym element natury spółki kapitałowej.

Zasada prymatu kapitału nad osobą

Przyznanie spółkom kapitałowym osobowości prawnej i dokonany w nich rozdział kapitału od zarządzania spółką należy uznać za najważniejszy wyznacznik natury spółki kapitałowej. Brak osobistej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki oraz wprowadzenie wielu przepisów chroniących kapitał zakładowy pozwala na przyjęcie tezy, że funkcjonowanie spółek kapitałowych oparte zostało o zasadę prymatu kapitału nad osobą. To zaś prowadzi prima facie do wniosku, że w spółkach kapitałowych brakuje więzi osobowej pomiędzy wspólnikami.

Istnienie w spółkach kapitałowych zasady prymatu kapitału nad osobą nie wyklucza jednoczesnego przyjęcia zasady ochrony praw wspólników mniejszościowych. Można wręcz uznać, że funkcjonowanie zasady ochrony praw wspólników mniejszościowych przyczynia się do zwiększenia ochrony wniesionego przez nich kapitału, realizując zasadę prymatu kapitału nad osobą. Ochrona wniesionego przez wspólników mniejszościowych kapitału uzyskuje przez to prymat nad osobistymi interesami wspólników większościowych.

Zasada współdziałania wspólników

Organizacja każdej spółki kapitałowej oparta jest o stosunek członkostwa wspólników w spółce. Zawarcie przez wspólników umowy spółki prowadzi nie tylko do powstania więzi „pionowych” – pomiędzy wspólnikami a spółką, ale także więzi „poziomych” – pomiędzy samymi wspólnikami[1].

Normatywnym odzwierciedleniem tych więzi jest treść art. 3 k.s.h., który zobowiązuje wspólników spółki do współdziałania dla osiągnięcia wspólnego celu[2]. Sporne pozostaje natomiast, czy obowiązek współdziałania ma jednakową treść w odniesieniu do każdego typu spółki – w szczególności, czy w spółkach kapitałowych występuje on z jednakowym natężeniem co w spółkach osobowych[3].

Literalna wykładnia art. 3 k.s.h. prowadzi do wniosku, że obowiązek współdziałania wspólników ograniczony jest tylko do wniesienia wkładów. Należy jednak zwrócić uwagę, że bez aktywnego współdziałania wspólników w praktyce nie będzie możliwe osiągnięcie celu w jakim została założona spółka.

Zasada równouprawnienia wspólników oraz zasada rządów większości

Analizując zakres więzi osobowych pomiędzy wspólnikami spółki kapitałowej w kontekście ochrony praw mniejszości, warto zwrócić uwagę na dwie – fundamentalne z punktu widzenia tych więzi – zasady konstrukcyjne tej spółki: zasadę równouprawnienia wspólników oraz zasadę rządów większości. Obie te zasady powiązane są z zasadą proporcjonalności, zgodnie z którą zakres uprawnień wspólnika w spółce jest proporcjonalny do jego udziału w kapitale zakładowym[4].

Środki ochrony prawnej – roszczenia sądowe

Wspólnik mniejszościowy w przypadku naruszenia jego praw może dochodzić ochrony przed sądem. Ochronie sądowej podlegają prawa mniejszości zarówno w znaczeniu ścisłym jak i szerokim:

a) do praw mniejszości sensu stricto zalicza się m.in.: żądanie zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia spółki i umieszczenia określonych spraw w porządku obrad, wybór członków rady nadzorczej grupami, prawo do głosowania grupami, prawo akcjonariuszy mniejszościowych do wykupu przysługujących im akcji przez większość (prawo do wyjścia ze spółki), odwrócony przymusowy wykup akcji (tzw. reverse squeeze out), przymusowy odkup akcji (tzw. sell-out).

b) prawami mniejszościowymi sensu largo są także uprawnienia indywidualne wspólników, które ad casu mogą być wykorzystywane przez wspólnika mniejszościowego do przeciwstawienia się woli większości. Należą do nich: unormowania w zakresie prawa do dywidendy, prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w spółce z o.o. i prawo poboru w spółce akcyjnej, prawo do uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników i prawo głosu na zgromadzeniu wspólników, prawo do zaskarżania uchwał zgromadzeń wspólników, prawo do wytoczenia powództwa na rzecz spółki (tzw. actio pro socio), indywidualne prawo kontroli wspólnika w spółce z o.o. oraz prawo do informacji w spółce akcyjnej.

 

 

dr Marek Zięba