Newsletter nr 54/2016

Komentarze

Europejskie Poświadczenie Dziedziczenia – kogo, kiedy i przed czy ochroni ?

cz. III

Europejskie Poświadczenie Spadkowe (dalej w skrócie „EPS”) nie tylko potwierdza istniejące uprawnienia spadkobiercy spadku [1] ale w niektórych sytuacjach tworzy chronioną prawem fikcję, że osoba wskazana w tym dokumencie jest spadkobiercą, mimo że w rzeczywistości spadkobiercą jest ktoś inny lub udział w majątku spadkowym jest niższy niż wynika z treści EPS. Innymi słowy, EPS oprócz funkcji dowodowej spełnia także w obrocie prawnym funkcję ochronną. To zagadnienie ma bardzo praktyczny wymiar, ponieważ umowy zawierane ze spadkobiercami nie należą do rzadkości, a prawdopodobieństwa posłużenia się przez kontrahenta, często nieświadomie, nieprawidłowym EPS, nie można wykluczyć. Jak w praktyce działa ochrona opierająca się na EPS i jakie warunki powinny zostać spełnione, aby z niej skorzystać ?

Zapraszam do poszukania odpowiedzi w dalszej części.

Jak działa ochrona wynikająca z EPS ?

Zgodnie z prawem europejskim domniemywa się, że osoba wymieniona w EPS jako spadkobierca jest nim w rzeczywistości i to w takim zakresie, jaki wynika z treści dokumentu. Co więcej, w sytuacji gdy osoba wskazana w EPS jako uprawniona do dysponowania majątkiem spadkowym, np.: jako spadkobierca, dokonuje rozporządzenia na rzecz innej osoby, domniemywa się, że ta inna osoba (kontrahent ujawnionego w EPS spadkobiercy), dokonała czynności prawnej z osobą uprawnioną do dysponowania tym majątkiem, o ile działała na podstawie informacji poświadczonych w EPS. W konsekwencji, możliwe jest skuteczne nabycie własności od nieuprawnionego i tym samym ochrona kontrahenta rzekomego spadkobiercy.

Dla zilustrowania tego mechanizmu warto posłużyć się prostym przykładem: przedstawienie przez sprzedawcę używanego samochodu odpisu EPS, który uwiarygadnia jego twierdzenie, że jest spadkobiercą poprzedniego właściciela samochodu, co do zasady jest wystarczające dla skutecznego nabycia własności tego pojazdu, choćby dane zawarte w EPS były nieprawdziwe.

Warunki skutecznej ochrony

Przedstawiony powyżej mechanizm ochrony nie zawsze zadziała i dlatego nie każda transakcja z „fałszywym” spadkobiercą doprowadzi do skutecznego rozporządzenia, np.: do skutecznego nabycia prawa własności w drodze umowy sprzedaży. Ustawodawca europejski uznał, że nie wszyscy zasługują na ochronę – w przypadku osób, które dokonały czynności prawnej wiedząc, że treść EPS jest niezgodna z prawdą lub ich niewiedza wynikała z rażącego niedbalstwa, przepisy ochronne nie będą miały zastosowania.

Co więcej, chronione są tylko takie czynności, które dotyczą przedmiotów (praw) należących do masy spadkowej, czyli stanowiących uprzednio własność spadkodawcy. Jeśli przedmiot czynności prawnej – np.: wspomniany wcześniej samochód – w rzeczywistości nie należał do spadkobiercy (np.: był tylko pożyczony), to do przejścia własności nie dojdzie, bez względu na odmienne przekonanie stron umowy sprzedaży. Innymi słowy, ochroną objęte jest tylko przekonanie kontrahenta, że zawiera umowę ze spadkobiercą; nie jest natomiast objęte ochroną przekonanie, że przedmiot należy do masy spadkowej.

Jakie transakcje podlegają ochronie ?

Ochrona przewidziana w przepisach o EPS odnosi się do rozporządzających[2] czynności prawnych, czyli takich które skutkują zbyciem, obciążeniem lub zniesieniem istniejącego prawa. Ochroną objęte są zarówno czynności odpłatne (np.: wspomniana wcześniej umowa sprzedaży) jak i pod tytułem darmym, czyli np.: darowizna. Również zwolnienie z długu przez rzekomego spadkobiercę powinno być skuteczne wobec dłużnika. Nie podlega natomiast ochronie przejście własności na podstawie innych zdarzeń prawnych, np.: w drodze dziedziczenia. W konsekwencji, spadkobierca osoby ujawnionej w EPS nie nabędzie własności przedmiotów wchodzących w skład masy spadkowej, jeśli treść EPS była niezgodna z prawdą, a prawa do spadku przysługiwały innej osobie niż ujawnionej w EPS.

Zakres niuansów związanych z zastosowaniem EPS i ich praktyczne konsekwencje jest bogaty i wykracza poza ramy newslettera. Inne interesujące i istotne w obrocie prawnym zagadnienia często pojawiają się podczas spotkań ze spadkobiercami.

Anna Dziuba[3]